Στη συμβολή των οδών Λυκούργου και Πλατανιστά, στέκει ερειπωμένο κι αντιστέκεται πεισματικά στο χρόνο, ένα παλιό αρχοντικό σπίτι μ’ ένα τεράστιο πεύκο στην αυλή. Ήταν το σπίτι του Ηλία Γκορτσολόγου, όπως έμαθα, τυχαία, λίγο καιρό νωρίτερα.   

Χτίστηκε περί τα τέλη του 19ου αιώνα κι άνηκε στον Μυστριώτη άρχοντα Γιωργάκη Κούτση. Ο Μελέτης Η. Μελετόπουλος στο βιβλίο του «Ο άρχοντας με τα πολλά πρόσωπα. Χρονικό μιας οικογένειας 1685-1920» (εκδ. Καπόν, Αθήνα 2017, σ. 408) δίνει λακωνικά την περιγραφή του κτηρίου: «Η οικογένεια [του Γιωργάκη Κούτση] έμενε στο νεοκλασσσικό μέγαρο στην οδό Λυκούργου, στον “ανήφορο του Κούτση”. Το Κουτσέϊκο ήταν ευρύχωρο και πολυτελές, η εξέλιξη από τον Μυστρά του Δέκατου Ενάτου Αιώνα στην Σπάρτη του Εικοστού ήταν εμφανής στην αρχιτεκτονική, την αισθητική, την διάταξη των χώρων». Στον περιβάλλοντα χώρο του αρχοντικού υπήρχαν οικήματα για το προσωπικό, στάβλοι, πηγάδι, κι άλλες λοιπές βοηθητικές εγκαταστάσεις· διέθετε, δηλαδή, ό,τι τα περισσότερα υποστατικά εκείνης της εποχής. Όπως, μάλιστα, μου διηγήθηκε ο κ. Μελετόπουλος, ο Γιωργάκης Κούτσης –του οποίου οι οικογενειακές ρίζες βαστούσαν από την Βόρειο Ήπειρο– υπήρξε ερασιτέχνης αρχιτέκτονας· γι’ αυτό δεν χρησιμοποίησε κάποιον επαγγελματία αρχιτέκτονα, αλλά σχεδίασε ο ίδιος τόσο το νεοκλασικό, όσο κι άλλα κτίσματα της περιουσίας του. Είχαν στο γονίδιό τους οι Βορειοηπειρώτες την κλίση να σχεδιάζουν ή και να χτίζουν μόνοι τους τα σπίτια τους.  

Ο Κούτσης, όμως, είχε έντονο χαρτοπαικτικό πάθος που, μοιραία και σταθερά, τον οδήγησε σε οικονομική κατάρρευση και σε τμηματική εκποίηση της τεράστιας περιουσίας του. Για να ξεχρεώσει μέρος των χρεών του, ο Κούτσης πούλησε το νεοκλασικό στον Γκορτσολόγο  τον Ιούλιο του 1916. «Ως ανερχόμενος νεοαστός, ο Γκορτσολόγος χρειαζόταν και το αντίστοιχο οικιστικό επιστέγασμα», σημειώνει ο Μελετόπουλος (ό.π., σ. 436). 

Ο Γκορτσολόγος γεννήθηκε το 1879 στα Γεωργιτσιάνικα Καλύβια (σημερινή Πελλάνα), από γονείς αγρότες, και σε ηλικία 14 ετών μετακινήθηκε στην Σπάρτη για να εργαστεί. Σύντομα από παραγιός κι εμποροϋπάλληλος κατάφερε να ανελιχθεί σε έναν ισχυρό έμπορο με πολύπλευρη δράση, καθώς κι έναν δυναμικό τραπεζίτη που ένωσε τα τραπεζικά γραφεία της Σπάρτης, ιδρύοντας την Τράπεζα Λακωνίας. Την άνοιξη του 1918 εκλέχθηκε Πρόεδρος του Εμπορικού Συλλόγου Σπάρτης, αξίωμα στο οποίο παρέμεινε έως και το 1926. Κατά τη διάρκεια της θητείας του κατάφερε, μεταξύ άλλων, να ενισχύσει τη δυναμική του Συλλόγου σε μέλη, αλλά και να δημιουργήσει την Εμπορική Λέσχη στο ισόγειο του Δημαρχιακού Μεγάρου, αναβαθμίζοντας το εμβληματικό κτήριο της Σπάρτης.

Το 1926, ύστερα από τον αιφνίδιο θάνατο του νεοεκλεγέντος Δημάρχου Σπαρτιατών, Δημητρίου Μυλωνάκου, οι έμποροι της Σπάρτης αξίωσαν από τον Γκορτσολόγο να διεκδικήσει την δημαρχία. Την εποχή εκείνη η εκλογή Δημάρχου ήταν ανεξάρτητη από την εκλογή δημοτικών Συμβούλων. Έτσι, ύστερα από την κένωση της θέσης, προκηρύχθηκαν εκλογές στη Σπάρτη μόνο για το αξίωμα του Δημάρχου. Λέγεται πως ο Γκορτσολόγος αρχικά δεν επιθυμούσε να διεκδικήσει τη δημαρχιακή εκλογή και, για να αποφύγει την πεισματική επιμονή των συμπολιτών του, αποχώρησε από την πόλη κι εγκαταστάθηκε στην Αθήνα για δεκαπέντε περίπου ημέρες! Ήταν τέτοια, όμως, η επιθυμία και η πίεση των εμπόρων, που εν τέλει επέστρεψε, αποδέχθηκε την πρόκληση, έθεσε υποψηφιότητα κι εξελέγη Δήμαρχος Σπαρτιατών με συντριπτική πλειοψηφία. 

Επανεξελέγη στις δύο μόλις εκλογικές αναμετρήσεις που ακολούθησαν (1929, 1934) και παρέμεινε στον δημαρχιακό θώκο έως το 1941, όταν και τον έπαυσε από τα καθήκοντά του η ναζιστική διοίκηση. Πέθανε την άνοιξη του 1943, από τον καημό του –σύμφωνα με τους αστικούς μύθους– για την απομάκρυνσή του από το δημαρχιακό αξίωμα και τον ευτελισμό της πόλης και των συμπολιτών του κατά τη διάρκεια της Κατοχής. 

Υπήρξε ένας από τους μακροβιότερους και σημαντικότερους Δημάρχους στην ιστορία της νεότερης Σπάρτης, καθώς, πραγματοποιώντας μεγάλα –για τα δεδομένα της εποχής του– έργα υποδομής, η περίοδος της δημαρχίας του ταυτίστηκε με τον εκσυγχρονισμό και την ανασυγκρότηση της νέας πόλης. Γι’ αυτό και η λαϊκή παράδοση του απέδωσε τα προσωνύμια ο «γίγαντας Δήμαρχος» ή ο «αναμορφωτής της Σπάρτης», που τον συνοδεύουν στην συλλογική μνήμη έως τις μέρες μας. 

Την εποχή του ελληνικού μεσοπολέμου, στο σπίτι του Γκορτσολόγου φιλοξενήθηκαν εξέχουσες προσωπικότητες που επισκέφτηκαν την Σπάρτη κατά την περίοδο της δημαρχίας του. Ανάμεσά τους και ο Ελευθέριος Βενιζέλος στη μία και μοναδική επίσκεψή του στη λακωνική πρωτεύουσα, τον Μάιο του 1929. Όσο για την τύχη του σπιτιού· ο Μελετόπουλος (ό.π., σ. 467) γράφει: «Το νεοκλασσικό σπίτι που είχε αγοράσει [ο Γκορτσολόγος] από τον Γιωργάκη Κούτση […], εγκαταλείφθηκε μεταπολεμικά από τους απογόνους του, που μετακινήθηκαν στην Αθήνα. Τελικά κηρύχθηκε διατηρητέο και ερήμωσε. Υπάρχει ακόμα, γεμάτο αγριόχορτα και περικοκλάδες, στον πάλαι ποτέ “ανήφορο του Κούτση”, εμβληματικό ερείπιο μια άλλης εποχής. Στον κήπο του υπάρχουν ακόμα οι φοίνικες και τα μαρμάρινα παγκάκια στα δρομάκια».

----
Υ.Γ.: Το σπίτι του Γκορτσολόγου, κατάλοιπο του φθίνοντος αστικού παρελθόντος της πόλης, σήμερα δεν θυμίζει σε τίποτε την αρχοντική οικία του περασμένου αιώνα, κι οι διαβάτες το προσπερνούν αδιάφορα. Πρόσφατα έμαθα, συμπωματικά, πως πωλείται. Σε αρκετές περιπτώσεις είθισται οικίες επιφανών ανθρώπων (καλλιτεχνών, πολιτικών, επιστημόνων κ.λπ.) να διασώζονται, να αναδεικνύονται και να αξιοποιούνται ως χώροι μνήμης.  Ο Δήμος Σπάρτης οφείλει να διερευνήσει την πιθανότητα αγοράς της οικίας Γκορτσολόγου, με σκοπό πρωτίστως την διάσωση και αξιοποίηση τού ίδιου του νεοκλασικού –με ιστορική σημασία– κτηρίου. Ακολούθως, θα μπορούσε να σχεδιαστεί, να ιδρυθεί και να στεγαστεί εντός της οικίας Γκορτσολόγου ένα «Μουσείο Ιστορίας του Δήμου Σπάρτης» στο οποίο θα παρουσιάζεται –μέσω αρχειακού και φωτογραφικού υλικού, κειμηλίων κ.ο.κ.– η ιστορία του Δήμου Σπάρτης από την ίδρυσή του, το 1837, έως και τις μέρες μας. Μια τέτοια πρωτοβουλία θα αποτελέσει ένα σημαντικό μέσο έρευνας, προβολής και ανάδειξης της πολιτικής ιστορίας της νεότερης και σύγχρονης Σπάρτης, προσφέροντας, παράλληλα, έναν επιπλέον χώρο πολιτισμού και μνήμης στην πόλη, τους κατοίκους και τους επισκέπτες…

________________________
* Οι πληροφορίες για την ζωή του Ηλία Γκορτσολόγου προέρχονται από:
α) προφορική συνέντευξη που πραγματοποίησα με τον πρώην Πρόεδρο του Εμπορικού Συλλόγου Σπάρτης, κ. Ιωάννη Φιλιππόπουλο (Ομόνοια, Σεπτέμβριος 2020)
β) ομιλία του ιδίου, όπως αυτή δημοσιεύθηκε στο περιοδικό «Λακωνικά», βλ.: «Τιμή στον Ηλία Γκορτσολόγο», Λακωνικά, τχ. 127, 3-4/1986, σ. 9-10
γ) Βεκράκος Τ. (επιμ.), Εμπορικός Σύλλογος Σπάρτης: Στο διάβα των εκατό χρόνων 1908-2008, Σπάρτη 2008
δ) εφημερίδα «Τα Γράμματα της Λακωνίας», φ. 887, 2-4-1943 / Αρχείο Μίμη Χριστοφιλάκη

** Ευχαριστώ θερμά τον κ. Μελέτη Η. Μελετόπουλο για την άδεια δημοσίευσης φωτογραφιών από το βιβλίο του, καθώς και για τις διηγήσεις που μοιράστηκε μαζί μου.