Ένας ρομαντικός εργάτης της σπαρτιατικής τυπογραφίας

Πολλοί από αυτούς τους εφημεριδανθρώπους διαδραμάτισαν σημαντικό ρόλο στην εξέλιξη της τοπικής δημοσιογραφίας και τυπογραφίας, συνέβαλαν με τη σκέψη και το έργο τους ακόμη και στην διαμόρφωση της επαρχιακής κοινωνίας που έδρασαν, αποτύπωσαν και σκιαγράφησαν την εποχή τους κι αρχειοθέτησαν μνήμες και βιώματα, παραδίδοντας -εκούσια ή ακούσια- στις μελλοντικές γενιές τεκμήρια της ζωής και της κοινωνίας του πρόσφατου παρελθόντος.

Ένας από εκείνους, τους ακαταπόνητους αγωνιστές, που, στοιχειοθετώντας τις λέξεις, έγγραψε παράλληλα και την δική του ξεχωριστή πορεία στον τοπικό Τύπο, ήταν ο τυπογράφος, εκδότης και δημοσιογράφος, Χριστόφορος Ιωάν. Βούλγαρης.

Γεννήθηκε στις ΗΠΑ το 1910 και σε ηλικία τριών ετών μετοίκησε στους Βουτιάνους Λακωνίας, μαζί με τους γονείς του, Ιωάννη Βούλγαρη κι Ελένη Στρατηγάκη, και τα έξι αδέρφια του. Φοίτησε στο Δημοτικό Σχολείο Βουτιάνων και αργότερα στο Ελληνικό Σχολείο Σελλασίας. Διδάχθηκε την τέχνη της τυπογραφίας, πάνω στην οποία εργάστηκε από το 1926. Το 1930 κατατάχθηκε στον στρατό και υπηρέτησε ως υπαξιωματικός του Ιππικού. Το 1935 συνέχισε τη δουλειά του τυπογράφου, εργαζόμενος σε ημερήσια εφημερίδα της Καλαμάτας και αργότερα σε διάφορα τυπογραφεία της Σπάρτης, όπου εξακολούθησε να ασκεί το επάγγελμά του και μετά τον ελληνοϊταλικό πόλεμο. 

Το 1952 παντρεύτηκε τη Σταματική Κακοκέφαλου, από τον Κλαδά και απέκτησαν τέσσερα παιδιά· την Ελένη, την Γεωργία και τα δίδυμα Αθηνά και Ιωάννη. Λάτρης των τεχνών, μετέδωσε την αγάπη του αυτή στη γυναίκα και τα παιδιά του. 

Χάρις στο μεράκι του για τον τόπο του, τις τέχνες και το συνάνθρωπο, το 1956 άρχισε να εκδίδει την τοπική μηνιαία εφημερίδα «Οι Βουτιάνοι» σε ιδιόκτητο τυπογραφείο στο χωριό του, όπου τύπωνε επίσης εφημερίδες, περιοδικά και βιβλία τρίτων. Το πρώτο φύλλο της εφημερίδας κυκλοφόρησε τον Απρίλιο του 1956, και στο εκδοτικό του σημείωμα ο Βούλγαρης περιέγραφε τους στόχους και τη φιλοσοφία της εφημερίδας του ως εξής: 
«Με μόνον σκοπόν στην ψυχή μας κλεισμένον, να δώσωμεν στους συμπατριώτας μας Βουτιανίτες ένα έργο που θα συντελέση στην βελτίωσιν και ανάπτυξιν του Χωριού, αρχίζομεν την έκδοσιν της παρούσης εφημερίδος. Τα ελατήρια της εκδόσεως δεν αποβλέπουν σε υλικά κέρδη, αλλά μόνον και μόνον εις το να παρουσιάσωμεν κάτι προς κοινόν όφελος. 
Το έργον μας αρχίζομεν με ζήλον και ενθουσιασμόν και ελπίζομεν να επιτύχωμεν στον υψηλόν αυτόν σκοπό μας. Η επιθυμία μας είναι να ιδούμε το χωριό μας σε θέσι ζηλευτή και θα γίνη τούτο όταν μεταξύ των άλλων επικρατήση στους κατοίκους, η γαλήνη, η ησυχία, η ομόνοια, η αγάπη, αρεταί που οδηγούν στην πρόοδο. 
Η δημοσιογραφία έργον βαρύ! Ο δρόμος ανηφορικός γεμάτος εμπόδια που για να υπερνικηθούν χρειάζεται και η ιδική σας σας ενίσχυσις.  Η βοήθειά σας θα είναι μία ενθάρρυνσις για μας, να δυνηθώμεν να ανταπεξέλθωμεν στα πολλά έξοδα, να πράξωμεν κάτι ανώτερον, χρήσιμον και κοινωφελές. 
Έχομεν επίγνωσιν της αποστολής μας και δεν θα ξεφύγωμεν από την γραμμήν που πρέπει να ακολουθήσωμεν. Οι κάτοικοι των Βουτιάνων πρέπει να είναι υπερήφανοι, γιατί απέκτησαν κάτι που άλλα χωριά δεν το έχουν. Με το να είσθε συνδρομηταί της εφημερίδος αυτής που κρατάτε δεν σημαίνει ότι μας ενισχύετε σαν επιχειρηματίας κερδοσκόπους, αλλά για να κάμετε εν έργον δικό σας, κτήμα σας. Στο κάθε τι που σας αφορά οι στήλες της εφημερίδος θα είναι στη διάθεσί σας, γιατί ανήκει στους Βουτιανίτες και αποκλειστικώς για τους Βουτιανίτες. Πάντοτε θα ευρισκόμεθα στο πλευρό σας και θα προσπαθούμε μαζί να επιλύωμεν τα ζητήματα που απασχολούν το Χωριό μας. 
Η εφημερίδα αυτή θα επαινέση με ενθουσιασμόν κάθε πρωτοβουλίαν πατριώτου αποβλέπουσαν εις την πρόοδον και την κοινήν ωφέλειαν. Δεν θα διστάση, όμως, να ΚΑΥΤΗΡΙΑΣΗ την οπισθοδρομικότητα και τον αναχρονισμόν, από όπου κι αν προέρχωνται.
Τελειώνοντας, σας χαιρετίζομεν εγκαρδίως και υποσχόμεθα κοινήν συνεργασίαν δια να κάμωμεν το Χωριό μας ζηλευτό!! - Χ.Ι.Β.». 

Η εφημερίδα, με ελάχιστες διαφοροποιήσεις στα εκδοτικά της στοιχεία κυκλοφόρησε -αρχικά ως μηνιαία, και κατόπιν ως δίμηνη- αδιάκοπα έως τον Νοέμβριο του 1993, όταν και στο φύλλο υπ. αριθμόν 253 αναγγέλθηκε ο θάνατος του εκδότη της και σταμάτησε η κυκλοφορία της. Ήταν μια τυπική τετρασέλιδη, 5στηλη εφημερίδα της εποχής, διαστάσεων 25x37 εκ. (κι αργότερα 29x43 εκ.), η οποία, στις σχεδόν τέσσερεις δεκαετίες κυκλοφορίας της, κατέγραψε και αποτύπωσε τη ζωή και τη δράση των ανθρώπων των Βουτιάνων και των γειτονικών χωριών, αποτελώντας σημαντικό κομμάτι της μικροϊστορίας του τόπου. Ο Βούλγαρης, μάλιστα μετέδωσε την αγάπη και τις γνώσεις για τον Τύπο και την τυπογραφία στα παιδιά του, τα οποία εργάστηκαν για αρκετά χρόνια σε τοπικές εφημερίδες («Σπαρτιατικά Νέα», «Λακωνικά Νέα», «Παρατηρητής της Λακωνίας», κ.ά.), δημιουργώντας τη δική τους οικογενειακή παράδοση στην ιστορία του σύγχρονου Τύπου της πόλης.

Ο Χριστόφορος Βούλγαρης απεβίωσε στις 14 Σεπτεμβρίου 1993, και μαζί με εκείνον πέρασε στην ιστορία και η εφημερίδα του. Στο τελευταίο φύλλο τους, που κυκλοφόρησε τον Νοέμβριο του 1993, «Οι Βουτιάνοι», έγγραφαν:
«Μετά από ολιγόμηνη αρρώστεια και σε ηλικία 83 ετών, άφησε την τελευταία του πνοή στο πατρικό του σπίτι, στους Βουτιάνους, ο Εκδότης–Διευθυντής της τοπικής μας εφημερίδας Χριστόφορος Ιω. Βούλγαρης. Η κηδεία του έγινε πάνδημη την επόμενη μέρα, με τη συμμετοχή όλων σχεδόν των κατοίκων του χωριού και πολλών συγγενών και φίλων από τα γύρω χωριά, τη Σπάρτη, και αλλού. […] Το μεγάλο πάντως δημιούργημά του και η μεγάλη αγάπη του στη μακρόχρονη επαγγελματική σταδιοδρομία του ήταν η εφημερίδα του –“Οι Βουτιάνοι”- με την οποία συνέβαλε αποφασιστικά στην πρόοδο του χωριού τις τελευταίες 4 περίπου δεκαετίες. Με τη σκέψη του στην εφημερίδα και με οδηγίες για την έκδοση του τελευταίου προ του θανάτου του φύλλου, άφησε γαλήνια την ύστατη πνοή». 

Το τελευταίο φύλλο της εφημερίδας, ήταν σχεδόν εξολοκλήρου αφιερωμένο στον ιδρυτή της. Σε αυτό δημοσιεύθηκε μια σειρά από κείμενα ανθρώπων που τον γνώριζαν ή και συνεργάστηκαν μαζί του, οι οποίοι εστίασαν κατά βάση στην ανιδιοτελή αγάπη του για την τυπογραφία, την εφημερίδα του, το χωριό του, τον συνάνθρωπο… 

Στον επικήδειο λόγο που εκφωνήθηκε κατά την εξόδιο ακολουθία -όπως αποτυπώθηκε στις σελίδες των «Βουτιάνων»-, η συγχωριανή του Αθανασία Παχύγιαννη, ανέφερε:  
«Αγαπητέ Χριστόφορε,
Αγαπητέ πατριώτη,
[…] Την αγάπη σου προς το χωριό μας την απέδειξες στην πράξη, όταν 37 χρόνια πριν συνέλαβες την ιδέα για την έκδοση της τοπικής μας εφημερίδας “Οι Βουτιάνοι”. Την εξέδιδες έκτοτε αδιάκοπα προς όφελος του τόπου αυτού. Ενημέρωνες για τα πάντα συνεχώς όλους τους απανταχού Βουτιανίτες. Τη διοχέτευσες προς όλες τις κατευθύνσεις Εσωτερικού, και Εξωτερικού, όπου υπάρχει και το τελευταίο Βουτιανίτικο στοιχείο, δημιουργώντας σε όλους την αίσθηση ότι βρίσκονται στην πατρίδα, στο σπίτι τους, στους δικούς τους. Το έργο σου υπήρξε Θεάρεστο. Γνωρίζω ότι για τα επιτεύγματά σου αυτά ασχολήθηκες, μόχθησες και πάλεψες σκληρά μέχρι και τις τελευταίες στιγμές της ζωής σου. Τα επιτεύγματά σου αυτά, θα μείνουν αξέχαστα για όλους μας».

Στο ίδιο φύλλο, με ένα «Γράμμα σ’ ένα φίλο που έφυγε», ο Βαγγέλης Μητράκος, που υπηρετούσε τότε ως Δάσκαλος του 1/θ Δημοτικού Σχολείου Βουτιάνων, τον αποχαιρετούσε ως εξής:
«Όταν πριν από χρόνια αρκετά ήρθα στους Βουτιάνους, νεοδιόριστος τότε δάσκαλος, ήσουν ένας από τους πρώτους που μου άπλωσαν το χέρι εγκάρδια και μου υποσχέθηκαν συμπαράσταση στο έργο μου. […] Από την πρώτη στιγμή, εσύ και η εφημερίδα σου σταθήκατε δίπλα σε μένα, στους μαθητές, στο σχολείο. Οτιδήποτε αφορούσε το σχολείο και τη λειτουργία του φιλοξενήθηκε στις στήλες της εφημερίδας σου. Χάρη σε σένα μπόρεσε το σχολείο να επιλύσει πολλά προβλήματά του και να ικανοποιήσει όλες τις ανάγκες που παρουσιάστηκαν κατά καιρούς. […] Δούλευες ακούραστα για να ανακαλύψεις και να προβάλλεις τα προβλήματα και τις ανάγκες του χωριού, της εκκλησίας, του σχολείου… Η εφημερίδα σου έγινε βήμα για την ενότητα και την ομόνοια των Βουτιανιτών. Πόσες και πόσες φορές δεν είχες γράψει πως πρέπει όλοι να βάλουμε στην άκρη όσα μικρά και ασήμαντα μας χωρίζουν και να βρούμε τα κρίσιμα και μεγάλα που μας ενώνουν. Οι χαρές, οι λύπες, οι επιτυχίες, η ζωή των απανταχού Βουτιανιτών πέρασα στην εφημερίδα σου μέσα από το γάργαρο, πηγαίο και καθαρό δημοσιογραφικό σου λόγο. Η εφημερίδα σου “ΟΙ ΒΟΥΤΙΑΝΟΙ” υπήρξε για σένα έργο ζωής. Γι’ αυτό και την αγάπησες τόσο και της δόθηκες μ’ όλο σου το είναι, αψηφώντας όλες τις δυσκολίες και τα εμπόδια. Δεν είναι καθόλου τυχαίο ότι το τελευταίο φύλλο της εφημερίδας σου έφτανε στα χέρια των αναγνωστών, όταν εσύ είχες φύγει. […]».

Για πολλούς από τους ανθρώπους της σπαρτιατικής τυπογραφίας ο Βούλγαρης υπήρξε δάσκαλος. Στο κύκνειο άσμα της εφημερίδας «Οι Βουτιάνοι», ένας από αυτούς τους Σπαρτιάτες τυπογράφους, ο Λευτέρης Νικόλαρος, σε κείμενο υπό τον τίτλο «Φόρος τιμής στο δάσκαλό μου», έγγραφε για τον Βούλγαρη:
«Σε παλαιότερους αξέχαστους χρόνους, όταν είμουνα μαθητούδι 15 ετών, έχοντας συναίσθηση των οικονομικών δυσκολιών της οικογενείας μου, πήρα μόνος μου την απόφαση να σταματήσω το Γυμνάσιο και να μάθω μια τέχνη, για να βοηθήσω την εξαμελή οικογένειά μας. Οι καιροί τότε ήταν πολύ δύσκολοι. 
Μπαίνοντας στο τότε Βιβλιοπωλείο–Τυπογραφείο του Τάσου Κουτσοβίτη, με εντυπωσίασαν πολύ τα πολλά βιβλία στα ράφια του και οι μηχανές που βρίσκονταν στο βάθος του μαγαζιού. Όπως μου εξήγησαν, επρόκειτο για τυπογραφείο, στο οποίο τυπώνονταν οι εφημερίδες της Λακωνίας. […] έβαλα “μέσον” για να μπορέσω να πιάσω δουλειά στο Τυπογραφείο του Κουτσοβίτη. Και εκεί μαζί με τους άλλους τυπογράφους γνώρισα και το “Δάσκαλο”. Ήταν ο Χριστόφορος Βούλγαρης, ο πιο μεγάλος κι ο πιο πεπειραμένος που με εισήγαγε στην τέχνη της τυπογραφίας, στα μυστικά και τις απαιτήσεις της δουλειάς. Εκείνη την εποχή, ο Χριστόφορος Βούλγαρης ήταν ο “Δάσκαλος” για όλους τους τυπογράφους. Η πολύχρονη πείρα του ήταν πολύτιμος οδηγός, ιδίως για μας τους νεώτερους, που τον βλέπαμε με δέος. Αλλά ταυτόχρονα τον θαυμάζαμε για την ωραία εφημερίδα του, που με τεχνική σχολαστικότητα επιμελείτο προσωπικά. 
Ο Χριστόφορος Βούλγαρης, πέρα από την υψηλή τεχνική κατάρτιση και την επαγγελματική του πληρότητα, ήταν καλός άνθρωπος και νοιαζόταν για όλους τους νεώτερους. Σε μένα ιδιαίτερα φέρθηκε σαν δικός μου άνθρωπος, […]. Ο Θεός με βοήθησε και άνοιξα σύντομα δικό μου τυπογραφείο, στο οποίο μάλιστα τυπωνόταν τα τελευταία χρόνια και η εφημερίδα του Χριστόφορου. Αυτό μάλιστα μου έδινε ένα αίσθημα υπερηφάνειας και με γέμιζε χαρά, που μπορούσα να ανταποδώσω κάτι από όσα ώφειλα στον παλιό μου δάσκαλο». 

Ο θάνατος του Χρ. Βούλγαρη συγκίνησε τους ανθρώπους του Τύπου και της δημοσιογραφίας, με πολλούς από τους οποίους είχε συνεργαστεί κατά την πολυετή παρουσία του στο χώρο. Έτσι τα περισσότερα από τα μέσα μαζικής ενημέρωσης του Νομού έκαναν μνεία στη ζωή και τη δράση του. Ο δημοσιογράφος και εκδότης Ανδρέας Χιώτης, μιλώντας από τη συχνότητα του ραδιοφωνικού σταθμού «Λακωνία FM», σημείωνε, μεταξύ άλλων, τα ακόλουθα: 
«Ένας δικός μας άνθρωπος έφυγε από τη ζωή. Πρόκειται για τον Χριστόφορο Βούλγαρη, τον τελευταίο των τυπογράφων της παλιάς εκείνης, ηρωϊκής, σειράς του μεσοπολέμου, τον οποίο διέκρινε το μεράκι και η καλαισθησία. Ο Χριστόφορος Βούλγαρης, μάλιστα, ήταν ο κορυφαίος της εκείνης σειράς. Με τα πενιχρά τεχνικά μέσα της εποχής του, δημιούργησε καλλιτεχνήματα πάνω στο τυπογραφικό μάρμαρο. Ένα καλλιτέχνημα, του Χριστόφορου Βούλγαρη, δημιούργημα πραγματικού μόχθου και πάθους ήταν η εφημερίδα του χωριού του, “Οι Βουτιάνοι”. Στον τομέα αυτό διακρίθηκε επί 35 χρόνια. Η έκδοση των “Βουτιάνων” με την αριστουργηματική εμφάνιση έβγαινε αρχικά κάθε μήνα και αργότερα κάθε δίμηνο. Με την εφημερίδα αυτή προσπάθησε ευγενικά να βοηθήσει το χωριό του και την κοινωνία του συμβάλλοντας έτσι αποφασιστικά στην Πρόοδο.
Μέχρι την τελευταία πνοή του, ο Χριστόφορος Βούλγαρης, αγωνιζόταν για το καλό των Βουτιάνων. Το τελευταίο φύλλο της εφημερίδας, βγήκε λίγες ώρες πριν το ραντεβού με τον θάνατο. […] Σύσσωμη η κοινωνία των Βουτιάνων συγγενείς και φίλοι, συνόδευσαν τον παλαίμαχο τυπογράφο και εκδότη, τον δάσκαλο, Χριστόφορο Βούλγαρη στην τελευταία του κατοικία. […] Ο Χριστόφορος Βούλγαρης θεωρούσε την τυπογραφία επιστήμη και την υπηρέτησε με πάθος, ιδρύοντας τυπογραφείο στο ισόγειο του σπιτιού του, στους Βουτιάνους. Δίδαξε την τυπογραφεία στην σύζυγο και στα τέσσερα παιδιά του, […]. Ο γιός του Γιάννης Βούλγαρης διατηρεί τυπογραφείο στην Σπάρτη και οι άλλες δύο κόρες του, Γεωργία και Αθηνά εργάζονται ως τυπογράφοι σε τοπικές εφημερίδες (και συγκεκριμένα στα Σπαρτιατικά και στα Λακωνικά νέα)».

Ειδική έκδοση των «Βουτιάνων» στη μνήμη του Γιάννη Βούλγαρη
Στις 8 Σεπτεμβρίου 2020 «έφυγε» από τη ζωή, σε ηλικία 59 ετών, ύστερα από χρόνια προβλήματα υγείας, ο εργάτης της τυπογραφίας Γιάννης Βούλγαρης. Υπήρξε ένας από τους πιο γνωστούς, σύγχρονους τυπογράφους της περιοχής μας, ο οποίος συνεργάστηκε με αρκετά έντυπα ΜΜΕ, δουλεύοντας σταθερά με τον παραδοσιακό τρόπο τυπογραφίας. Γεννημένος τον Οκτώβριο του 1961, ασχολήθηκε από νεαρή ηλικία με το επάγγελμα του τυπογράφου, το οποίο διδάχθηκε και συνέχισε από τον πατέρα του, εκδότη της τοπικής εφημερίδας «Οι Βουτιάνοι», Χριστόφορο Βούλγαρη. Για αρκετά χρόνια διατηρούσε παραδοσιακό τυπογραφείο στην οδό Διοσκούρων 30, στη Σπάρτη. Ρομαντικός και λάτρης της τέχνης του, αντιστάθηκε -όσο μπορούσε- στις σύγχρονες μεθόδους τυπογραφίας, μέχρι να κλείσει την επιχείρησή του. 

Στα τέλη Σεπτεμβρίου του 2020, εκδόθηκε στη μνήμη του μία ειδική τετρασέλιδη έγχρωμη έκδοση της εφημερίδας «Οι Βουτιάνοι», στην οποία δημοσιεύθηκαν βιογραφικά στοιχεία του Γιάννη Βούλγαρη και του πατέρα του, Χριστόφορου, ιστορικά στοιχεία της εφημερίδας και φωτογραφίες από το παλιό τυπογραφικό μηχάνημα της οικογένειας, καθώς, επίσης, επιλεγμένες φωτογραφίες του Γιάννη Βούλγαρη και μηνύματα για την απώλειά του.